“Günlerin bugün getirdiği baskı zulüm ve kandır
Ancak bu böyle gitmez sömürü devam etmez
Yepyeni bir hayat gelir bizde ve her yerde”
İşçi ve emekçilerin türküsünün, 1 Mayıs’la özdeşleşen dizeleri…
Son 2 yılda Covid-19 salgını gölgesinde geçen 1 Mayıs Birlik, Dayanışma ve Mücadele Günü, bu yıl pandemi önlemlerinin kaldırıldığı bir döneme denk geldi.
Peki yasaklarla dolu 1 Mayıs tarihi nasıl gelişti, bugüne dek neler yaşandı?
Sanayi devrimi ve haklardan yoksun işçiler
XIX. yüzyılın sonlarında tüm dünyada başlayan sanayi devrimi işçi ordularının oluşmasına neden oldu. Fabrikalar harıl harıl işliyor, kadınlar, erkekler ve hatta çocuklar günde 14-15 saat aralıksız, çok az bir ücrete adeta köle gibi çalıştırılıyordu.
Hükümetler, iş yeri güvenliğini, sağlık koşullarını, örgütlenmeyi ve grev gibi en temel hakları bile kalkınmanın devam etmesi için gözardı ediyordu.
Bu duruma son verilmesi gerekmekteydi. İlk kıvılcım Avustralyalı işçilerden geldi.
1856’da, sekiz saatlik iş günü hakkını elde etmek için ilk kitlesel greve imza attılar. Grev sırasında toplantılar, gösteriler ve eğlenceler de düzenlendi.
Fabrika ve atölyelerin “köleleri” ilk defa seslerini duyuruyordu. İşçiler ellerindeki gücün farkına varıyor, patronlar bu uyanışı kırmak için yollar arıyordu.
Ülkedeki bu ilk grev o kadar başarılı oldu ki her yıl kutlanmasına karar verildi.
Avustralya’da oluşan dalga diğer ülkelere de kısa sürede ulaştı.
Amerika Birleşik Devletleri’nde 1 Mayıs 1886’da yaklaşık 350 bin işçi greve çıktı. Fakat hükümet ve işverenler bu grevi sert bir şekilde bastırdı.
Boston’da 40 bin işçinin üzerine patronlar tarafından kiralanmış sokak çeteleri salındı. Grevden sonra işten atmalar arttı, işçiler mahkemeye verildi ve 8’i idam cezasına çarptırıldı.
Eğer asılırsam cani olduğumdan değil, emekçi olduğumdan asılacağım
Albert Persons
Özür dilemesi halinde idamdan kurtulacağı sözü verilen Albert Persons adındaki işçi mahkemede söylediği şu cümle ile tarihe geçti: “Bütün dünya biliyor suçsuz olduğumu. Eğer asılırsam cani olduğumdan değil, emekçi olduğumdan asılacağım.”
Avustralya’daki mücadele tüm dünyaya yayıldı.
İdam edilen işçiler tüm dünya işçilerini şoke etti. II. Enternasyonal 1889’da Paris’te düzenlediği kongrede, Amerikan işçilerinin mücadelesini desteklemek amacıyla dünya çapında gösteriler düzenledi.
1890’dan başlamak üzere 1 Mayıs’ı da, “Uluslararası Birlik, Mücadele ve Dayanışma Günü” olarak kabul etti.
Takrir-i Sükun’dan AKP’ye 1 Mayıs Düşmanlığı Hiç Değişmedi!
Bu işçi hareketlerinin izlerine Türkiye’de ise ilk defa 1905’te rastlandı. İzmir’de yapılan 1 Mayıs kutlamasının 5 yıl ardından, işçi bayramı İstanbul’da da düzenlendi.
Birinci Dünya Savaşı’nın yaralarını sarmaya çalışan Osmanlı İmparatorluğu’nda, 1920’deki 1 Mayıs kutlamalarına işgal idaresinin ve Osmanlı hükümetinin yoğun baskılarına karşın bütün işçiler katıldı.
İşçiler üzerindeki baskı ve yasaklar Cumhuriyet sonrasında da devam etti. 1925’ten 1935’e kadar geçerli olan Takrir-i Sükun Kanunu kutlamaları rafa kaldırdı.
Türkiye’de darbeler ve 1 Mayıs yasakları
1 Mayıs’ın tarihi yasaklarla yazılıyordu.
1970’ler ise işçilerin meydanları yeniden doldurduğu yıllar oldu. 1976 ve 1977’deki 1 Mayıs kutlamalarına katılmak için gelenlerin sayısı İstanbul’un ünlü Taksim Meydanı’nda yarım milyona ulaştı.
Fakat 1977’de korkulan oldu ve bayram havası yerini kan kokusuna bıraktı. Dönemin DİSK Genel Başkanı’nın konuşmasının hemen ardından emekçilerin üzerine ateş açıldı, 37 kişi hayatını kaybederken 200’den fazlası yaralandı.
1980 askeri f. darbesinin yasaklarından 1 Mayıs da kurtulamadı. 7 yıl boyunca işçi kutlamalarına izin verilmedi. 1987’de sadece milletvekillerinden oluşan bir grup Taksim anıtına çelenk bırakabildi. 1989 ve 1990’daki kutlama girişimlerinde bir işçi hayatını kaybederken bir üniversite öğrencisi felç oldu.
2010, 1 Mayıs’ın yeniden binlerce kişi ile ‘yasaksız’ kutlandığı ilk yıldı. Taksim Meydanı’nı 200 bin kişi doldurdu, görkemli bir kutlama gerçekleştirildi.
Fakat 2013’te AKP’nin reformist kesimler başta olmak üzere bir çok çevreyi peşine taktığı ‘açılım’ politikaları ömrünü doldurduktan sonra 1 Mayıs’ta polise karanfil verenler de dahil işçiler yeniden sermaye devletinin göz yaşartıcı bombaları, gözaltı terörü ve orantısız şiddeti ile karşılaşmaya devam etti. İşçilerin, devrimcilerin, gençlerin ve bazı sendikaların 1 Mayıs’ı Taksim Meydanı’nda kutlama kararlılığı üzerine her 1 Mayıs ‘Taksim 1 Mayıs alanıdır’ diyenler devlet zorbalığının hedefi oluyor.
