TÜİK’in verilerine göre, Türkiye’de 5-17 yaş arası tam 720 bin çocuk çalışıyor! 2020 yılı ocak ayı itibariyle kayıtlı çalışan çırak sayısı 308 bin, 1 milyon 15 bin de stajyer ve kursiyer bulunuyor. Bu veriler çalıştırılan göçmen çocukları kapsamamaktadır.
Çalışan çocukların yüzde 35,9’u ev geçindirmeye destek olmak için erken yaşta iş hayatına atıldığını söylüyor.
720 bin çalışan çocuklar arasında 5 yaşında çocuk da bulunuyor. 5-17 yaş grubunda çalışan çocukların aynı yaş grubundaki çocuklar içinde payını gösteren istihdam oranı ise yüzde 4,4.
ÇALIŞAN ÇOCUKLARIN YÜZDE 70,6’SI ERKEK
Çalışan çocukların yüzde 79,7’sini 15-17 yaş grubundakiler oluştururken, yüzde 15,9’unu 12-14 yaş grubundakiler, yüzde 4,4’ünü ise 5-11 yaş grubundaki çocuklar oluşturdu.
Cinsiyete göre incelendiğinde, çalışan çocukların yüzde 70,6’sını erkek çocukların, yüzde 29,4’ünü ise kız çocukların oluşturduğu görüldü.
YÜZDE 34,3’Ü EĞİTİME DEVAM ETMEDİ
Çalışan çocukların yüzde 65,7’si bir eğitime devam ederken, bu oran erkeklerdeyüzde %65,6, kızlarda yüzde 66,1 oldu. Yaş gruplarına göre, 5-14 yaş grubundaki çalışan çocukların yüzde 72,0’ı, 15-17 yaş grubunda çalışan çocukların ise yüzde 64,1’i aynı zamanda bir eğitime devam etti. Çalışan çocukların yüzde 34,3’ü eğitime devam etmedi.
ÇOCUKLARIN YÜZDE 35,9’U AİLEYE YARDIMCI OLMAK İÇİN ÇALIŞTI
Çalışan çocukların çalışma nedenlerinde ilk sırayı yüzde 35,9 ile “hanehalkının ekonomik faaliyetine yardımcı olmak”, alırken bunu, yüzde 34,4 ile “iş öğrenmek, meslek sahibi olmak” yüzde 23,2 ile “hanehalkı gelirine katkıda bulunmak” izledi. Çocukların yüzde 6,4’ü ise “kendi ihtiyaçlarını karşılamak” amacıyla çalıştı.
YÜZDE 45,5’İ HİZMET SEKTÖRÜNDE
Çalışan çocukların yüzde 30,8’i tarım, yüzde 23,7’si sanayi yüzde 45,5’i ise hizmet sektöründe yer aldı. Yaş grubuna göre incelendiğinde; 5-14 yaş grubunda çalışan çocukların yüzde 64,1 ile tarım sektöründe 15-17 yaş grubunda çalışan çocukların ise yüzde 51,0 ile hizmet sektöründe ağırlık kazandığı görüldü.
YÜZDE 66’I DÜZENLİ BİR İŞYERİNDE
Çalışan çocukların yüzde 66,0’ı düzenli işyerinde, yüzde 30,4’ü tarla-bahçede, yüzde 3,0’ı seyyar sabit olmayan işyeri veya pazar yerinde, yüzde 0,5’i ise evde çalıştı.
***
Birleşmiş Milletlerin Çocuk Hakları Sözleşmesi’ne taraf olan Türkiye, 18 yaşına kadar her insanı çocuk olarak tanımlamış olsa da İş Kanununda bulunan 15 yaş sınırı (14 yaşını doldurmuş) ile 18 yaşından küçük çocukların çalışmasına izin verilmektedir. Bu madde ile, çocukların çalışmasına, ancak eğitim hayatları riske girmediği ve tehlikeli olmayan hafif işlerde çalışması koşuluyla ve Milli Eğitim Bakanlığının kontrolü ile olacağı açıkça belirtilmektedir.
Bununla birlikte Türkiye, taraf olduğu ILO Sözleşmeleri kapsamında hazırladığı Çocuk İşçiliği ile Mücadele Ulusal Programında (2017-2023)2 üç öncelikli alan belirlemiş ve 2023’e kadar bu alanlarda çocuk işçiliğinin önlenmesine yönelik taahhüt vermiştir: 1. Sokakta Çalışma, 2. Küçük ve Orta Ölçekli İşletmelerde Ağır ve Tehlikeli İşlerde Çalışma, 3. Tarımda Aile İşleri Dışında, Ücret Karşılığı Gezici ve Geçici Tarım İşlerinde Çalışma
TÜİK’in Çocuk İşgücü Anketi3, bu konuda yapılan çalışmaların değerlendirilmesi açısından önemli bir veri kaynağı olmakla birlikte Türkiye’deki mülteci çocukların işgücünde aldığı payı yansıtmamaktadır. Kayıt dışı durumların da olduğu düşünüldüğünde, gerçek rakamların daha yüksek olabileceği söylenebilir.
2019 sonuçlarına3 (4. çeyrek) göre, Türkiye’de 5-17 yaş arasında 720 bin çocuk çalışıyor. Dünyadaki eğilimden farklı olarak, Türkiye’deki çocuk işçilerin büyük çoğunluğunu %79,7 ile 15-17 yaş grubu oluşturuyor. Bunu sırasıyla %15,9 ile 12-14 yaş grubu ve %4,4 ile 5-11 yaş grubu takip ediyor.
Ekonomik faaliyette çalışan çocukların %30,8’i tarımda, %23,7’si sanayide ve %45,5’i hizmet sektöründe yer aldı. 5-14 yaş grubunda çalışan çocukların %64,1 ile tarım sektöründe, 15-17 yaş grubunda çalışan çocukların ise %51’i hizmet sektöründe çalıştı.
Araştırmaya göre, çalışan çocukların %65,7’si eğitime devam etti. Yaş gruplarına göre, 5-14 yaş grubundaki çalışan çocukların %72,0’ı, 15-17 yaş grubunda çalışan çocukların ise %64,1’i aynı zamanda bir eğitime devam etti. Çalışan çocukların %34,3’ü eğitime devam etmedi. Çocuk yaşının büyümesi ile okula devamlılık arasında ters korelasyon bulunuyor.
Türkiye’de çocukların çalışma nedenlerine bakıldığında ilk sırada %35,9 ile “hanehalkının ekonomik faaliyetine yardımcı olmak” geliyor. Bunu %34,4 ile “iş öğrenmek, meslek sahibi olmak” %23,2 ile “hanehalkı gelirine katkıda bulunmak” izliyor. Çocukların %6,4’ü ise “kendi ihtiyaçlarını karşılamak” amacıyla çalıştığını beyan etmiş.
Sonuç olarak, ailenin yoksullukla mücadele etme yolu olarak çocuklarını çalıştırması benimsenmiş bir yöntem olduğu söylenebilir. Küresel pandemi ile birlikte tarımsal ve ekonomik faaliyetlerin hızı yavaşlamış olsa da, sokakta çalıştırılma durumunu ortaya koyan araştırmalar ne yazık ki bulunmuyor. Türkiye’nin 2017-2023 Eylem Planı’nda belirtildiği üzere, İş Kanunu kapsamında olan işyerlerinin denetiminin çocuk işçiliği özelinde yapılmaması, denetim yapan kurum ve kişilerin konuya duyarlılığı ile farkındalık düzeylerinin yeterli olmaması bu alanda çözüm bekleyen önemli sorunların başında geliyor. Ancak, çocukların çalışması konusunda “genç yaşta sorumluluk bilincini kazansın” ve “aileye maddi olarak destek olsun” anlayışının değişmesi gerekiyor. Eğitim, çocukların onlara biçilmiş olan rolün dönüşebilmesi için kritik.
Son yıllarda dünyada ve Türkiye’de yapılan çalışmaların da desteğiyle çalışan çocukların eğitime devam oranları artış gösterse de, temelinde bir insan hakları sorunu olan çocuk işçiliğin önlenmesi, çocukların eğitimlerine devam etmesi ve çocuklukların sağlıklı bir şekilde yaşayabilmeleri için toplumun tüm kesimlerine önemli görevler düşüyor.
Kaynaklar:
1 https://www.ilo.org/wcmsp5/groups/public/—dgreports/—dcomm/documents/publication/wcms_575499.pdf
2 https://www.ailevecalisma.gov.tr/media/1322/cocukisciligimucadele_2017_2023_tr.pdf
