Bir marksist, mücadele biçimleri sorununu incelerken hangi esaslara gerek duymalıdır? Her şeyden önce, marksizm, hareketi tek ve belirlenmiş bir kavga biçimine bağımlı kılmadığı için, sosyalizmin bütün ilkel şekillerinden farklılık gösterir. Marksizm pek çeşitli mücadele biçimlerini benimser, ama bu mücadele biçimlerini kendisi “icat” etmez, devrimci sınıfların hareketin gidişi içersinde kendiliğinden ortaya çıkan mücadele biçimlerini genelleştirip, örgütleyip, bilinçli bir hale sokmakla yetinir. Her türlü soyut formüle, doktriner reçetelere tamamen karşı çıkan marksizm, cereyan etmekte olan kitlesel mücadelenin dikkatle göz önünde bulundurulmasını ister.
Bu kitlesel mücadele, hareket geliştikçe, kitlelerin bilincinde ilerleme oldukça, ekonomik ve siyasal bunalımlar ciddileştikçe, aralıksız yeni ve çeşitleri gittikçe artan savunma ve hücum usullerinin doğmasına yol açmaktadır. Bu sebepten ötürü marksizm hiç bir mücadele biçimini mutlak bir şekilde reddetmez. Hiç bir zaman, belirli bir anda var olan ve mümkün olan mücadele biçimleriyle sınırlanmayı kabul etmez sosyal konjonktürde meydana gelecek bir değişikliğin, içinde bulunan dönemin militanlarının henüz bilmedikleri yeni mücadele biçimlerinin ortaya çıkmasına kaçınılmaz bir şekilde yol açacağını kabul eder. Bu açıdan bakıldığında, marksizmin kendisini kitlelerin pratiği okulunda egittiği söylenebilir marksizm, «sistem imal edenler» in çalışma bürolarında düşledikleri mücadele biçimlerini önererek kitlelere ders vermeye yeltenmekten uzaktır. Örneğin Kautsky, sosyal devrim biçimlerini incelerken şöyle diyordu: «yaklaşan bunalımın bize, şimdiden öngöremeyeceğimiz yeni mücadele biçimleri getireceğini biliyoruz.»
İkinci olarak marksizm mücadele biçimleri sorununun mutlaka tarihsel yanından ele alınmasını gerektirir. Bu sorunu somut tarihsel koşulların dışarısında ele almak materyalist diyalektiğin abecesini dahi bilmemek olur. Ekonominin gelişiminin farklı zamanlarında, siyasal durumda, yerel kültürlerde, yaşayış koşullarında görülen çeşitli koşullara bağlı olarak değişik mücadele biçimleri ön plana çıkıp ana mücadele biçimi halini alırlar ve bunun sonucunda, diğer ikincil, yardımcı biçimler de değişikliğe uğrar. Belirli bir mücadele biçimini değerlendirmek söz konusu olduğu zaman, hareketin ulaşmış bulunduğu gelişme düzeyindeki somut koşulları ayrıntılarıyla incelemeden evet ya da hayır diye bir cevap vermeye kalkışmak marksizm alanını bütünüyle terk etmek anlamına gelir.
Rehberimiz olması gereken iki ana teorik ilke bunlardır.
Lenin, Partizan Savaşı, Rusça 4. baskı, cilt 11, ss. 186-187.
