Otokrasi, gücün tek bir elde ya da dar bir elitte toplandığı, halkın iradesinin sistematik olarak bastırıldığı bir yönetim biçimidir. Tarih boyunca otokrasiler, halkların özgürlük arayışına zincir vurmuş, ancak aynı zamanda bu zincirleri kırmaya yönelik devrimci hareketlerin de fitilini ateşlemiştir.
Otokrasinin doğuşu, işleyişi ve ideolojik arka planı, insanlık tarihinin hem karanlık hem de mücadele dolu sayfalarını oluşturur. Bu yazımızda, otokrasinin tarihsel kökenlerini, günümüzdeki tezahürlerini ve ortaklaşan yanlarını özetleyeceğiz.
Otokrasinin Doğuşu: Gücün Tekelleşmesi
Otokrasi, insan topluluklarının hiyerarşik yapılar oluşturmaya başladığı ilk çağlardan beri var. Antik Mısır’da firavunlar, tanrısal bir otoriteyle halkı yönetirken, Roma İmparatorluğu’nda imparatorlar mutlak güçle donatılmıştı. Bu sistemler, gücü merkezileştirerek toplumu kontrol altında tutmayı amaçlıyordu. 17. yüzyılda Fransa Kralı XIV. Louis’nin “Devlet benim” sözü, otokrasinin ideolojik özünü yansıtır: Güç, bir kişi ya da küçük bir elitin elinde toplanır ve halk, bu gücün nesnesi haline gelir.
Otokrasiler, tarih boyunca ekonomik ve sosyal krizlerden beslenmiştir. Örneğin, 1917 Rus Devrimi öncesi Çarlık rejimi, yoksulluk ve savaşın getirdiği çaresizlikten yararlanarak otokratik yapısını sürdürmüş, ancak bu baskıcı düzen, Bolşevik Devrimi’nin kıvılcımını ateşlemiştir. Otokrasi, halkın taleplerini bastırmak için korku ve propaganda araçlarını kullanırken, aynı zamanda kendi sonunu hazırlayan çelişkileri de biriktirir.
Gelişimi ve Yaygınlaşması: ‘Modern’ Otokrasiler
20. yüzyıl, otokrasinin modern biçimleriyle tanıştı. Totaliter rejimler ve faşist otokrasiler, kitle iletişim araçlarını ve devlet bürokrasisini kullanarak gücü daha önce görülmemiş bir şekilde merkezileştirdi.
Günümüzde otokrasi, daha karmaşık ve gizli formlarla varlığını sürdürüyor. “Seçimli otokrasiler” olarak adlandırılan rejimler, demokratik kurumların biçimsel olarak var olduğu ancak işlevsiz hale getirildiği sistemlerdir. Örneğin, 21. yüzyılın ilk çeyreğinde bazı ülkelerde seçimler düzenlenmekte, ancak medya kontrolü, muhalefetin susturulması ve yargı bağımsızlığının ortadan kaldırılmasıyla bu seçimler, otokratik liderlerin gücünü pekiştirmekten başka bir işe yaramamaktadır. Freedom House’un 2024 raporuna göre, dünya genelinde demokratik özgürlüklerin gerilediği 50’den fazla ülkede otokratik eğilimler artıyor.
İşleyişi: Otokrasinin Mekanizmaları
Otokratik rejimler, güçlerini sürdürebilmek için bir dizi mekanizmaya dayanır. Bunlar arasında propaganda, korku, ekonomik kontrol ve toplumsal bölünme yaratma başı çeker. Propaganda, otokratların halkı manipüle etmesinin temel aracıdır. Muktedir, devlet kontrolündeki medya aracılığıyla sürekli yüceltilirken, muhalif sesler acımasızca bastırılır.
Ekonomik kontrol de otokrasinin vazgeçilmez bir unsurudur. Venezuela’da Maduro rejimi, petrol gelirlerini sadık elitlere dağıtarak ve muhalifleri ekonomik olarak boğarak gücünü koruyor. Ancak bu mekanizmalar, uzun vadede sürdürülemezdir. Ekonomik krizler ve yolsuzluk, halkın öfkesini körükler ve devrimci hareketlerin zeminini hazırlar.
İdeolojik Arka Plan: Gücün Meşrulaştırılması
Otokrasiler, ideolojik bir temel olmadan ayakta kalamaz. Bu ideoloji, bazen milliyetçilik, bazen din, bazen de “istikrar” vaadi üzerine kurulur. Örneğin, 1930’ların İtalya’sında Mussolini, faşist ideolojiyi “ulusun birliği” fikriyle meşrulaştırırken, günümüzde bazı liderler “dış tehditler” söylemini kullanarak otokratik yönetimlerini haklı çıkarmaya çalışıyor.
Ancak otokrasinin ideolojik arka planı, aynı zamanda onun zayıf noktasıdır. Halk, bu ideolojinin sahteliğini fark ettiğinde, otokrasiye karşı direniş başlar. ”2011 Arap Baharı”, Tunus’tan Mısır’a kadar milyonların otokratik rejimlere karşı ayaklanmasını sağladı. Her ne kadar bu hareketler karmaşık sonuçlar doğursa da, otokrasinin meşruiyet krizine karşı halkın gücünü ortaya koydu.
Otokrasiye Karşı Mücadele
Otokrasiye karşı mücadele, insanlık tarihinin en ilham verici sayfalarını oluşturur. 1789 Fransız Devrimi, mutlak monarşiye karşı halkın özgürlük arayışının sembolü oldu. “Özgürlük, eşitlik, kardeşlik” sloganı, otokrasinin zincirlerini kırmanın evrensel bir çağrısıydı. Günümüzde ise Hong Kong’daki demokrasi protestoları (2019-2020) ya da Belarus’taki 2020 seçim protestoları veyahut 2013 Gezi Direnişi otokrasiye karşı halkın direnişinin sürdüğünü gösteriyor.
Otokrasi, yalnızca bir yönetim biçimi değil, aynı zamanda insanlığın özgürlük potansiyeline karşı bir engeldir. Otokrasiler, geçici zaferler elde etse de, tarih bize halkın iradesinin önünde duramayacaklarını öğretir. Güney Afrika’da apartheid rejiminin çöküşü, Nelson Mandela’nın liderliğinde halkın kararlı mücadelesinin zaferidir.
Otokrasiye Karşı Umut: Örgütlenmek
Otokrasi, gücün karanlık yüzüdür; ancak her baskıcı rejim, kendi sonunu hazırlayan tohumları da içinde taşır. Tarih, otokrasilerin çöküşünü defalarca göstermiştir. Günümüzde ise teknoloji, bilgi paylaşımı ve küresel dayanışma, otokrasilere karşı mücadelede yeni araçlar sunuyor.
Devrimci bir bakış açısı, otokrasinin yalnızca bir yönetim biçimi olmadığını, aynı zamanda insanlığın özgürlük arayışına karşı bir meydan okuma olduğunu anlamayı gerektirir. Ve tarih, bu meydan okumaya karşı halkın her zaman devrimci bir yanıt bulduğunu kanıtlar. Yeter ki, zincilerine alışmamakta, ücretli köleliği ve faşist otokratik devleti reddetmekte kararlı olanlar devrimci bir merkezde örgütlenebilsin.
“Zincirler alışkanlıkla ağırlaşır, ama kırıldığında özgürlük hafifler.” – Jean-Jacques Rousseau
Düşün Atolyesi Kollektifi*
*Düşün Atolyesi, okurlarımıza genel ve bilhassa güncel durumlar hakkında kısa ve öz ama en doğru tarihsel ve somut verileri sunmak için gazetemiz bünyesinde çalışmaktadır.
